Η Χαμένη Υπόσχεση

Έργα που εξαγγέλθηκαν 2020–2025 και παραμένουν ανεκτέλεστα ή καθυστερημένα

Κατά την περίοδο 2020–2025 στην Ελλάδα ανακοινώθηκαν πολλά έργα σε κρίσιμους τομείς, όμως αρκετά δεν υλοποιήθηκαν ποτέ ή παρουσιάζουν σημαντικές καθυστερήσεις (άνω των 24 μηνών). Ακολουθεί αναλυτική καταγραφή τέτοιων έργων, ανά πυλώνα, με στοιχεία για την εξαγγελία, το χρηματοδοτικό εργαλείο, τον προϋπολογισμό, τον φορέα υλοποίησης, την περιοχή και την τρέχουσα κατάσταση τους, καθώς και τις αιτίες καθυστέρησης ή ακύρωσης όπου είναι διαθέσιμες.

1. Αγροτική Ανάπτυξη & ΟΠΕΚΕΠΕ

Αγρότες στην ύπαιθρο – αρκετά έργα ψηφιακού μετασχηματισμού και προγραμμάτων ενίσχυσης που εξαγγέλθηκαν δεν έχουν ακόμα υλοποιηθεί πλήρως bankingnews.gr bankingnews.gr.

• Έργο «Ευφυής Γεωργία» (Ψηφιακός Μετασχηματισμός Αγροτικού Τομέα) – Ανακοινώθηκε αρχικά το 2018–2019 με προϋπολογισμό ~31 εκατ. € (αργότερα αυξήθηκε σε ~45 εκατ. €). Χρηματοδότηση: πρόγραμμα ΕΣΠΑ/ψηφιακής σύγκλισης (συγχρηματοδοτούμενο). Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής (σε συνεργασία με ΥΠΑΑΤ) μέσω της ΕΔΕΤ/GRNET. Παρά τη σημασία του, το έργο δεν υλοποιήθηκε: ο πρώτος διαγωνισμός κατοχυρώθηκε μονοπωλιακά στη Neuropublic το 2019 αλλά ακυρώθηκε από το Ελεγκτικό Συνέδριο λόγω προβληματικών προδιαγραφών bankingnews.gr bankingnews.gr. Η κυβέρνηση επαναπροκήρυξε το έργο με μεγαλύτερο προϋπολογισμό, όμως μέχρι το 2025 παρέμενε ανεκτέλεστο – χαρακτηρίζεται μάλιστα ως «ναυάγιο» με ασάφειες στις τεχνικές απαιτήσεις και σοβαρές καθυστερήσεις bankingnews.gr bankingnews.gr. Κατάσταση: Δεν έχει υλοποιηθεί. Λόγοι καθυστέρησης: Νομικές ακυρώσεις του διαγωνισμού, ακατάλληλες προδιαγραφές και έλλειψη αποδοχής από την αγροτική κοινότητα.
• Υποέργο «Αναδιάρθρωση Καλλιεργειών» (Ταμείο Ανάκαμψης) – Πρόγραμμα του RRF («Ελλάδα 2.0») ύψους 166,7 εκατ. € που στοχεύει στην ανανέωση δενδρωδών καλλιεργειών μέσω συλλογικών σχημάτων. Εξαγγελία: Η πρόσκληση άνοιξε 31 Οκτωβρίου 2022 (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων) powergame.gr powergame.gr. Κατάσταση: Σημαντικές καθυστερήσεις – έως τα μέσα Δεκεμβρίου 2022 είχε υποβληθεί μόλις 1 αίτηση πανελλαδικά powergame.gr powergame.gr. Η χαμηλή συμμετοχή οδήγησε σε παράταση προθεσμίας και εξετάζεται ανακατανομή πόρων σε άλλα προγράμματα, καθώς οι συνεταιρισμοί δυσκολεύονται να συντονίσουν πολλούς παραγωγούς και να καταθέσουν πλήρεις φακέλους powergame.gr powergame.gr. Φορέας: ΥΠΑΑΤ (διαχείριση μέσω Ταμείου Ανάκαμψης). Περιοχές: Πανελλαδικά (με αυξημένη επιδότηση 50–75% ανά περιοχή). Λόγοι καθυστέρησης: Γραφειοκρατία, απαιτητικός σχεδιασμός (συλλογικές αποφάσεις πολλών παραγωγών) και δυσκολία απορρόφησης κονδυλίων, με αποτέλεσμα το έργο να παραμένει εν πολλοίς ανενεργό powergame.gr powergame.gr. (Σημ.: Δόθηκε παράταση έως τέλη 2025 για υλοποίηση).
• Νέο Πληροφοριακό Σύστημα ΟΣΔΕ (ψηφιοποίηση ΟΠΕΚΕΠΕ) – Ανακοινώθηκε το 2021 η μετάβαση σε κρατική ψηφιακή πλατφόρμα για τις Ενιαίες Αιτήσεις Ενίσχυσης των αγροτών (ώστε να πάψει η εξάρτηση από ιδιώτη ανάδοχο). Χρηματοδότηση: Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων/ΟΠΕΚΕΠΕ. Φορέας: ΟΠΕΚΕΠΕ (εποπτεία ΥΠΑΑΤ). Προϋπολογισμός: ~2–3 εκατ. € (εκτίμηση για το πληροφοριακό σύστημα). Κατάσταση: Το εγχείρημα παρουσίασε σοβαρές δυσλειτουργίες την περίοδο 2022–2023 – το νέο κρατικό σύστημα καθυστέρησε, με αποτέλεσμα την κατάρρευση της διαδικασίας ΟΣΔΕ: η πλατφόρμα άνοιξε με τεράστια καθυστέρηση, ήταν γεμάτη τεχνικά σφάλματα και ακυρώσεις, και χιλιάδες παραγωγοί είδαν τις πληρωμές τους να καθυστερούν ή να απορρίπτονται ypaithros.gr ypaithros.gr. Ο Συνήγορος του Πολίτη, με επιστολή-κόλαφο (Ιούλιος 2023), επιβεβαίωσε την αποτυχία του νέου συστήματος, τονίζοντας ότι ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν μπόρεσε να λειτουργήσει χωρίς τον προηγούμενο τεχνικό πάροχο ypaithros.gr ypaithros.gr. Λόγοι καθυστέρησης: Ακυρώσεις διαγωνισμών, ανεπαρκής προετοιμασία της πλατφόρμας και διοικητικές δυσκολίες – όλα αυτά οδήγησαν σε πάγωμα του ΟΣΔΕ για πολλούς μήνες, με σοβαρές συνέπειες στις πληρωμές επιδοτήσεων.
• Πρόγραμμα LEADER (Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων) – Πρόκειται για δράσεις αγροτικής ανάπτυξης συγχρηματοδοτούμενες από το ΕΣΠΑ/ΠΑΑ 2014-2020 (παράταση έως 2025) που υλοποιούνται από Αναπτυξιακές Εταιρείες. Κατάσταση: Παρατηρούνται γενικευμένες καθυστερήσεις στην υλοποίηση και ιδιαίτερα στις πληρωμές των ιδιωτικών επενδύσεων. Π.χ. στη Δυτική Μακεδονία, μόλις το 1/3 των επενδυτικών σχεδίων LEADER έχει πληρωθεί ενώ το πρόγραμμα πρέπει να κλείσει τον Σεπτέμβριο 2025 e-ptolemeos.gr. Μετά από αλλαγές διαδικασιών ελέγχου (μεταφορά αρμοδιοτήτων από τις τοπικές αναπτυξιακές στον κεντρικό ΟΠΕΚΕΠΕ) οι πληρωμές που άλλοτε ολοκληρώνονταν σε 4–5 ημέρες πλέον καθυστερούν πάνω από 5 μήνες e-ptolemeos.gr. Φορέας: ΥΠΑΑΤ/ΟΠΕΚΕΠΕ σε συνεργασία με τοπικές Ομάδες Τοπικής Δράσης. Περιοχές: Πανελλαδικά (π.χ. Αναπτυξιακές εταιρείες ΑΝΚΟ, ΑΝΚΑΣ, ΑΝΦΛΩ στη Δ. Μακεδονία). Λόγοι καθυστέρησης: Γραφειοκρατικά κωλύματα, αλλαγές στον μηχανισμό ελέγχου και διοικητικές αδυναμίες, με αποτέλεσμα έργα του LEADER να κινδυνεύουν να μην ολοκληρωθούν έως το κλείσιμο του προγράμματος e-ptolemeos.gr e-ptolemeos.gr.

2. Υποδομές Ύδρευσης & Φυσικών Πόρων

Εργασίες σε υποδομές άρδευσης – αρκετά μεγάλα φράγματα, δίκτυα ύδρευσης και αρδευτικά έργα αντιμετωπίζουν πολύχρονες καθυστερήσεις στην υλοποίησή τους, παρά τις εξαγγελίες και τη διάθεση χρηματοδότησης news247.gr news247.gr.

• Φράγμα Χαβρία (Ν. Χαλκιδικής) – Μεγάλο έργο ύδρευσης/άρδευσης που εξαγγέλθηκε αρχικά το 2018 και επανεντάχθηκε το 2020 ως το πρώτο φράγμα ΣΔΙΤ στην Ελλάδα. Προϋπολογισμός: ~85 εκατ. € (100% ιδιωτική χρηματοδότηση, σύμβαση ΣΔΙΤ διάρκειας 30 ετών). Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Υποδομών & Μεταφορών (Γεν. Γραμματεία ΣΔΙΤ). Κατάσταση: Το έργο παραμένει μη υλοποιημένο. Ο διαγωνισμός ξεκίνησε με εκδήλωση ενδιαφέροντος στις 30/10/2020, όμως η διαδικασία έχει συναντήσει αλλεπάλληλες καθυστερήσεις – μέχρι τον Μάρτιο 2023 είχαν δοθεί τέσσερις διαδοχικές παρατάσεις στην προθεσμία υποβολής δεσμευτικών προσφορών news247.gr. Η τελευταία μετάθεση όρισε την υποβολή προσφορών στα τέλη Μαΐου 2023, κατόπιν αιτημάτων των υποψηφίων αναδόχων news247.gr. Αιτία καθυστέρησης: Πολύπλοκες διαγωνιστικές διαδικασίες και μεγάλο πλήθος απαιτούμενων δικαιολογητικών, που οδήγησαν σε συνεχή αιτήματα παράτασης news247.gr. Ως αποτέλεσμα, η σύμβαση δεν είχε υπογραφεί μέχρι τα μέσα 2025 και το έργο παραμένει στα χαρτιά, αφήνοντας τη Χαλκιδική χωρίς την αναμενόμενη υδροδοτική λύση.
• Αρδευτικά Δίκτυα Φράγματος Φιλιατρινού (Μεσσηνία) – Έργο επέκτασης δικτύων άρδευσης για αξιοποίηση του ταμιευτήρα του Φιλιατρινού, ενταγμένο στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014–2020. Προϋπολογισμός: 52 εκατ. € (χρηματοδότηση ΕΕ μέσω ΠΑΑ) ypodomes.com ypodomes.com. Φορέας: Υπουργείο Υποδομών & Μεταφορών. Εξαγγελία: Η δημοπράτηση είχε προγραμματιστεί για αρχές 2025, όμως πήρε παράταση – από 7 Φεβρουαρίου μετατέθηκε για 13 Μαρτίου 2025, λόγω καθυστερήσεων στην προετοιμασία του διαγωνισμού ypodomes.com. Ακόμη κι αν η σύμβαση υπογραφεί έως το φθινόπωρο 2025, η ολοκλήρωση υπολογίζεται το 2028 ypodomes.com. Κατάσταση: Καθυστερεί – το έργο βρίσκεται σε φάση διαγωνισμού με πρώτη παράταση, παρότι η ανάγκη άρδευσης ~31.560 στρεμμάτων στη Μεσσηνία είναι πιεστική ypodomes.com ypodomes.com. Λόγοι: Χρονοβόρες διαγωνιστικές διαδικασίες και απαιτήσεις μελετών. Η καθυστέρηση είναι αξιοσημείωτη δεδομένου ότι το φράγμα έχει ήδη κατασκευαστεί και χωρίς τα δίκτυα διανομής νερού η επένδυση μένει ανεκμετάλλευτη.
• Έργο Ύδρευσης νήσου Κέρκυρας (Φράγματα και δίκτυα) – Περιγραφή: Φιλόδοξο σχέδιο υδροδότησης της Κέρκυρας μέσω δύο μεγάλων φραγμάτων (Μελισσουδίου και Καλαμιώτισσας) και εκτεταμένων δικτύων. Αρχική εξαγγελία: Ήδη από τη δεκαετία του 2000 χαρακτηρίστηκε «Μεγάλο Έργο» προϋπολογισμού ~290 εκατ. € (65% ΕΕ, 35% εθνικοί πόροι) mncnorthcorfu.gr mncnorthcorfu.gr. Το έργο αντιμετώπισε διαδοχικές εμπλοκές: ενώ είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ 2007–2013, δεν υλοποιήθηκε λόγω έλλειψης χρηματοδότησης (το 2009 η νέα κυβέρνηση δήλωσε «λεφτά δεν υπάρχουν» και το έργο κόλλησε ξανά) mncnorthcorfu.gr mncnorthcorfu.gr. Επανένταξη: Προσπάθειες ωρίμανσης συνεχίστηκαν, με απαλλοτριώσεις και τμηματική ένταξη στο ΕΣΠΑ 2014–2020. Τελικά επιλέχθηκε να υλοποιηθεί μόνο η 1η φάση (ύδρευση πόλης Κέρκυρας και Λευκίμμης) με προϋπολογισμό 49 εκατ. €, εκ των οποίων ξεκίνησε ουσιαστικά μόνο ένα υποέργο αποσκλήρυνσης νερού 29 εκατ. € mncnorthcorfu.gr mncnorthcorfu.gr. Κατάσταση: Σε στασιμότητα – Τα φράγματα δεν κατασκευάστηκαν, και η συνολική λύση ύδρευσης παραμένει ανεκπλήρωτη. Μικρότερα αποσπασματικά έργα (όπως μονάδες αποσκλήρυνσης) δεν επαρκούν να λύσουν το χρόνιο πρόβλημα λειψυδρίας της Κέρκυρας. Λόγοι: Πολύ υψηλό κόστος και αμφιβολίες κόστους-οφέλους, δυσκολία εξεύρεσης πόρων, γραφειοκρατικά εμπόδια (απαλλοτριώσεις, απορρίψεις φακέλων από ΕΕ) και αλλαγές πολιτικών προτεραιοτήτων – το έργο έχει περάσει από πολλές κυβερνήσεις χωρίς ποτέ να υλοποιηθεί πλήρως mncnorthcorfu.gr mncnorthcorfu.gr.
• Λοιπά Παραδείγματα: Πέραν των παραπάνω, καθυστερήσεις σημειώνονται και σε άλλα έργα διαχείρισης υδάτων. Χαρακτηριστικά, το πρόγραμμα «Ύδωρ 2.0» (αρδευτικά έργα μέσω Ταμείου Ανάκαμψης/ΣΔΙΤ) προχωρά αργά: μόλις στα μέσα 2025 αναδείχθηκαν ανάδοχοι για κάποια μεγάλα αρδευτικά σε Θεσσαλία και Κεντρική Ελλάδα ypodomes.com ypodomes.com. Επίσης, έργα αντικατάστασης πεπαλαιωμένων δικτύων ύδρευσης σε Δήμους, ενταγμένα σε προγράμματα όπως το «Αντώνης Τρίτσης», συχνά καθυστερούν λόγω τεχνικών μελετών ή αυξήσεων κόστους. Οι αιτίες εν γένει αφορούν την ανεπαρκή ωρίμανση μελετών, τις δυσκολίες συντονισμού πολλών χρηματοδοτικών εργαλείων (ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης, ΠΔΕ) και εμπλοκές στους διαγωνισμούς. Αυτό έχει ως συνέπεια αρκετά σημαντικά έργα υδάτων (αρδευτικά, φράγματα, μονάδες αφαλάτωσης σε νησιά κ.ά.) να μην έχουν ξεκινήσει παρά τις εξαγγελίες τους στην τελευταία πενταετία.

3. Στεγαστική Πολιτική & Προσιτή Κατοικία

• Φοιτητικές Εστίες μέσω ΣΔΙΤ (Πανεπιστήμια Κρήτης, Θεσσαλίας, Θράκης, Δ. Μακεδονίας) – Πρόκειται για 4 μεγάλα έργα ΣΔΙΤ που εξαγγέλθηκαν το 2019–2020, συνολικού κόστους ~370 εκατ. € (255 εκατ. € για Κρήτη, 116 εκατ. € για Θεσσαλία, ~110 εκατ. € εκτίμηση για Θράκη, ~88 εκατ. € για Δυτ. Μακεδονία) ypodomes.com ypodomes.com. Αντικείμενο: Κατασκευή σύγχρονων φοιτητικών κατοικιών (χιλιάδες κλίνες) μέσω ΣΔΙΤ, με ανάδοχο ιδιώτη που θα αναλάβει χρηματοδότηση, κατασκευή και λειτουργία. Εξαγγελία: Οι διαγωνισμοί ξεκίνησαν το 2020 (24/2/2020 για Κρήτη, 17/7/2020 για Θεσσαλία) ypodomes.com, ενώ αντίστοιχοι σχεδιασμοί έγιναν για το Δημοκρίτειο Θράκης και το Παν. Δ. Μακεδονίας. Κατάσταση: Καθυστερημένα υλοποίηση – μέχρι τα τέλη 2024, μόλις τώρα κόβεται το νήμα για τα πρώτα έργα. Συγκεκριμένα, μετά από ~5 χρόνια: τον Δεκέμβριο 2024 υπογράφηκε επιτέλους η σύμβαση με την ΑΚΤΩΡ για τις εστίες του Πανεπιστημίου Κρήτης, στις αρχές 2025 αναμένεται η υπογραφή για το Παν. Θεσσαλίας, προς τα τέλη 2025 ίσως ολοκληρωθεί η ανάθεση για το ΔΠΘ Θράκης, ενώ το έργο του Παν. Δυτ. Μακεδονίας βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο hania.newshania.news. Φορείς: Αναθέτουσες αρχές είναι τα ίδια τα Πανεπιστήμια, με συντονισμό της Μονάδας ΣΔΙΤ (Υπ. Ανάπτυξης). Λόγοι καθυστέρησης: Πολυετείς διαγωνιστικές διαδικασίες, αλλαγές αναδόχων (η Intrakat που αρχικά πλειοδότησε συγχωνεύθηκε με την Aktor), δυσκολία συγκέντρωσης χρηματοδότησης και σύνθετες απαιτήσεις (μελέτες, άδειες). Είναι χαρακτηριστικό ότι για την Κρήτη μεσολάβησαν πάνω από 15 μήνες από την ανάδειξη προσωρινού αναδόχου έως τη συγκέντρωση όλων των εγγράφων και την οριστική σύμβαση hania.news. Πλέον τα έργα μπαίνουν σε φάση υλοποίησης (π.χ. στην Κρήτη θα ανεγερθούν 2.710 κλίνες στο Ρέθυμνο και 2.136 κλίνες στο Ηράκλειο) hania.news, αλλά με τουλάχιστον 4 χρόνια καθυστέρηση σε σχέση με τον αρχικό στόχο.
• Πρόγραμμα «Κοινωνική Αντιπαροχή» (ανέγερση κοινωνικών κατοικιών σε δημόσια γη) – Νέα δράση που θεσμοθετήθηκε με τον νόμο 5006/2022 («Σπίτι μου»), με σκοπό την αξιοποίηση ακινήτων της ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) για δημιουργία προσιτών κατοικιών. Εξαγγελία: Τέλη 2022 ανακοινώθηκε η πιλοτική εφαρμογή – έχουν προκριθεί 15 οικόπεδα ιδιοκτησίας ΔΥΠΑ έτοιμα προς αξιοποίηση newmoney.gr newmoney.gr. Μοντέλο: Σύμπραξη με ιδιώτες μέσω διαγωνισμών: ο ανάδοχος θα χρηματοδοτήσει και θα ανεγείρει συγκροτήματα κατοικιών, οι οποίες εν συνεχεία θα διατεθούν ως κοινωνική κατοικία (μίσθωση σε ευάλωτους ή νέους με χαμηλό ενοίκιο). Προϋπολογισμός: Δεν έχει ανακοινωθεί συνολικά – προβλέπεται ιδιωτική δαπάνη με παραχώρηση χρήσης. Κατάσταση: Δεν υλοποιήθηκε ακόμη. Μέχρι το τέλος 2024 βρισκόταν στο στάδιο προετοιμασίας διαγωνισμών, χωρίς να έχει ξεκινήσει η κατασκευή. Φορέας: Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & ΔΥΠΑ. Λόγοι καθυστέρησης: Χρόνος για νομικές ρυθμίσεις (θέσπιση ειδικής κατηγορίας «κοινωνικής κατοικίας»), ταυτοποίηση κατάλληλων ακινήτων και σύνταξη διαγωνισμών. Αναμένεται οι πρώτες προκηρύξεις να γίνουν εντός 2025, ωστόσο μέχρι σήμερα καμία κατοικία δεν έχει ανεγερθεί στο πλαίσιο αυτό newmoney.gr.
• Πρόγραμμα «Εξοικονομώ» (κατοικίες και ειδικά σκέλη για νέους/επιχειρήσεις) – Τα προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών έχουν γνωρίσει αλλεπάλληλους κύκλους, όμως οι πιο πρόσφατοι υπέστησαν καθυστερήσεις στην υλοποίηση. Συγκεκριμένα, το «Εξοικονομώ 2020» τρέχει ακόμη με μεγάλες καθυστερήσεις σε ελέγχους και πληρωμές, ενώ το «Εξοικονομώ 2021» παρέμεινε παγωμένο: ένα έτος μετά την περίοδο αιτήσεων δεν είχαν ξεκινήσει καν τα έργα κατασκευής exoikonomo.unionprofile.gr exoikonomo.unionprofile.gr. Χρηματοδότηση: ΕΣΠΑ 2014-20 και Ταμείο Ανάκαμψης (για νεότερες δράσεις). Προϋπολογισμός: π.χ. ~1 δισ. € συνολικά για τον κύκλο 2021. Φορέας: Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας (με διαχείριση από ΕΤΕΑΝ). Κατάσταση: Καθυστερήσεις σε όλα τα στάδια: οι δικαιούχοι του 2021 περίμεναν πάνω από 12 μήνες χωρίς να προχωρήσουν τα έργα λόγω γραφειοκρατίας και ίσως έλλειψης ρευστότητας exoikonomo.unionprofile.gr exoikonomo.unionprofile.gr. Επιπλέον, οι νέες δράσεις «Εξοικονομώ για Νέους» και «Εξοικονομώ – Επιχειρώ», που εξαγγέλθηκαν για έναρξη στα τέλη 2022, δεν είχαν καν δημοσιευτεί οδηγοί μέχρι τον Ιανουάριο 2023 – καθυστέρησαν λόγω μη έτοιμου πληροφοριακού συστήματος και τελικά μετατέθηκαν για την άνοιξη 2023 exoikonomo.unionprofile.gr. Αποτέλεσμα: Πολλά νοικοκυριά και επαγγελματίες βρέθηκαν σε αναμονή, ενώ υπάρχει κίνδυνος μη εκτέλεσης σημαντικού ποσοστού των διαθέσιμων κονδυλίων (εκτιμήσεις μιλούν ότι έως και 40% των αιτήσεων του 2021 κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς υλοποίηση) exoikonomo.unionprofile.gr. Λόγοι: Γραφειοκρατικές αγκυλώσεις στον έλεγχο φακέλων, καθυστερήσεις πληρωμών από το Δημόσιο και προβλήματα στον σχεδιασμό του πληροφοριακού συστήματος, που πάγωσαν ένα κατά τα άλλα δημοφιλές πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών.
• Πιλοτικό πρόγραμμα Κοινωνικής Στέγασης σε Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Δράση για αξιοποίηση κενών διαμερισμάτων υπέρ ευάλωτων ομάδων, χρηματοδοτούμενη από το RRF. Εξαγγελία: Το 2022 ανακοινώθηκε η ανακαίνιση 100 κατοικιών (70 στην Αθήνα, 30 στη Θεσσαλονίκη) για τη στέγαση 250 οικογενειών που βιώνουν ή κινδυνεύουν από έλλειψη στέγης newmoney.gr newmoney.gr. Κατάσταση: Σε εξέλιξη με καθυστερήσεις – οι Δήμοι Αθηναίων και Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν το πρόγραμμα το 2023, όμως χρειάστηκε παράταση στην προθεσμία αιτήσεων (έως Απρίλιο 2023) λόγω περιορισμένης συμμετοχής ιδιοκτητών και χρόνου για τις ανακαινίσεις newmoney.gr. Φορέας: Υπ. Κοινωνικής Συνοχής σε συνεργασία με Δήμους. Λόγοι καθυστέρησης: Δυσκολία εύρεσης κατάλληλων διαμερισμάτων και απαιτούμενος χρόνος για επισκευές. Εντός του 2024 οι πρώτες ανακαινισμένες κατοικίες παραδίδονται σε δικαιούχους, αλλά ο αρχικός στόχος πανελλαδικής κλίμακας (4.000 κοινωνικές κατοικίες μέσω ανακαίνισης ιδιωτικών κενών – με 200 εκατ. € από Ταμείο Ανάκαμψης) enainstitute.org enainstitute.org μένει σε πρώιμο στάδιο.

4. Δημογραφικά Κίνητρα & Ανάπτυξη Υπαίθρου

• Πρόγραμμα «Εγκατάσταση Νέων Αγροτών» (3η Πρόσκληση 2021) – Δράση του ΠΑΑ για είσοδο νέων έως 40 ετών στη γεωργία, με πριμ πρώτης εγκατάστασης 35–40.000 € ανά δικαιούχο. Εξαγγελία: Ο διαγωνισμός άνοιξε 29 Οκτωβρίου 2021 και ολοκληρώθηκε (αιτήσεις έως 15/12/2021) agronews.gr. Προϋπολογισμός: ~420 εκατ. € (αρχικά 360 εκατ., αυξημένος για ένταξη όλων των επιλαχόντων). Φορέας: ΥΠΑΑΤ (Πρόγραμμα Αγρ. Ανάπτυξης, συγχρηματοδότηση ΕΕ). Κατάσταση: Μολονότι το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο (υποβλήθηκαν ~17.500 αιτήσεις) εγκρίθηκαν 6.829 νέοι γεωργοί χωρίς επιλαχόντες agronews.gr. Ωστόσο, η διαδικασία καθυστέρησε: οι αξιολογήσεις και ενστάσεις διήρκεσαν μήνες σε κάθε Περιφέρεια. Οι πρώτες πληρωμές της Α’ δόσης (70% του πριμ) πραγματοποιήθηκαν τελικά το καλοκαίρι του 2023, δηλαδή ~1,5 χρόνο μετά την αίτηση ένταξης, δοκιμάζοντας την υπομονή των δικαιούχων. Τρέχουσα εξέλιξη: Μέχρι τέλος 2024 έχει ξεκινήσει η Β’ δόση για όσους υλοποίησαν τα επιχειρηματικά τους σχέδια, ενώ λόγω της συνεχιζόμενης ζήτησης, προκηρύχθηκε νέα πρόσκληση νέων γεωργών το 2025 ypaithros.gr. Αιτίες καθυστερήσεων: Η γραφειοκρατία στις γνωμοδοτικές επιτροπές, η απαίτηση ελέγχου πολλών φακέλων και ενίοτε η έλλειψη επαρκούς προσωπικού στις Περιφέρειες για αξιολόγηση. Παρά τις καθυστερήσεις, το πρόγραμμα υλοποιείται μεν (ώστε οι νέοι να εγκατασταθούν), αλλά απέχει από τον ιδανικό χρόνο διεκπεραίωσης, δυσχεραίνοντας τον άμεσο δημογραφικό αντίκτυπό του στην ύπαιθρο.
• Φορολογικά και στεγαστικά κίνητρα για επιστροφή νέων στην επαρχία – Αν και δεν υπήρξε ένα ενιαίο εθνικό πρόγραμμα «επιστροφής νέων», υιοθετήθηκαν διάφορα μέτρα με μερική εφαρμογή: π.χ. από το 2020 ισχύει φοροαπαλλαγή 50% για 7 έτη σε νέους επαγγελματίες ή επιστήμονες (και Έλληνες του εξωτερικού) που θα μετεγκατασταθούν στην Ελλάδα, όμως αυτό δεν στοχεύει ειδικά στην ύπαιθρο. Αντίθετα, το πρόγραμμα στέγασης δημοσίων υπαλλήλων σε απομακρυσμένες περιοχές είναι υπό σχεδιασμό: το 2023 καταγράφηκαν διαθέσιμα δημοτικά/κρατικά κτίρια σε νησιωτικούς και ορεινούς δήμους με έντονο στεγαστικό έλλειμμα, ώστε να ανακαινιστούν και να δοθούν ως κατοικίες σε εκπαιδευτικούς, γιατρούς, στελέχη ΕΔ κλπ. που υπηρετούν εκεί newmoney.gr newmoney.gr. Προϋπολογισμός: δεν ανακοινώθηκε (θα εξαρτηθεί από αριθμό κτιρίων και κόστος ανακαίνισης). Κατάσταση: Μη υλοποιημένο ακόμα – το υπουργείο Κοιν. Συνοχής σε συνεργασία με την ΕΕΤΑΑ χαρτογράφησε τις ανάγκες (π.χ. μόνο στα 31 νησιά χρειάζονται ~3.086 κατοικίες, με κορύφωση 464 στη Σαντορίνη) newmoney.gr, όμως μέχρι το 2025 καμία ανακαίνιση δεν είχε ολοκληρωθεί. Αιτία: το εγχείρημα βρίσκεται σε προκαταρκτικό στάδιο (καταγραφή, εύρεση χρηματοδότησης), οπότε οι νεοδιοριζόμενοι σε νησιά συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν στεγαστικό πρόβλημα χωρίς ακόμη λύση.
• Επιδότηση Γονιμότητας / Επίδομα Γέννησης (ενισχυμένο) – Η αντιμετώπιση του δημογραφικού περιλάμβανε ως βασικό μέτρο το επίδομα γέννησης 2.000 € (που θεσπίστηκε από 1/1/2020 και καταβάλλεται μέσω ΟΠΕΚΑ). Αυτό εφαρμόζεται, όμως η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει αύξηση του ποσού ανάλογα με τη σειρά τέκνου: π.χ. για το δεύτερο παιδί στα 2.400 € και για το τρίτο στα 3.500 € opeka.gr. Κατάσταση: Η αύξηση αυτή ανακοινώθηκε το 2023 αλλά δεν έχει ακόμη νομοθετηθεί ή υλοποιηθεί (το 2024 το βασικό επίδομα παραμένει 2.000 € ανά γέννηση). Παράλληλα, κάποια τοπικά κίνητρα (π.χ. ο Δήμος Ακτίου-Βόνιτσας δίνει 1.100 € για κάθε νεογέννητο από το 2022 aftodioikisi.gr) υλοποιούνται σε περιορισμένη κλίμακα. Λόγοι καθυστέρησης: Δημοσιονομικοί περιορισμοί και καθυστέρηση έκδοσης υπουργικών αποφάσεων. Έτσι, παρά τις εξαγγελίες για πιο ισχυρά δημογραφικά κίνητρα, δεν έχει υπάρξει μέχρι το 2025 ουσιαστική ενίσχυση πέραν των υφιστάμενων επιδομάτων.
• Άλλα μέτρα αποκέντρωσης – Στο πλαίσιο της δημογραφικής και περιφερειακής πολιτικής, υπήρξαν προτάσεις για μεταφορά υπηρεσιών ή υπουργείων εκτός Αθήνας, όμως αυτές δεν προχώρησαν στην πράξη. Για παράδειγμα, συζητήσεις για μετεγκατάσταση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης στη Θεσσαλονίκη έμειναν θεωρητικές. Ομοίως, η ίδρυση «Αγροτικών digital hubs» για τηλεεργασία από την ύπαιθρο εξαγγέλθηκε ως ιδέα, αλλά δεν υλοποιήθηκε ως πρόγραμμα. Εξαίρεση αποτελούν μεμονωμένες δράσεις όπως το πρόγραμμα «Κάλυψη» (στέγαση 3.000 νέων απόρων σε μισθωμένα διαμερίσματα) και η διεύρυνση του επιδόματος ενοικίου για νέους έως 39 ετών, που όμως έχουν μικρότερο εύρος. Συνολικά, τα μεγάλα οριζόντια κίνητρα για ανάσχεση της αστυφιλίας και ενθάρρυνση επιστροφής στην ύπαιθρο είτε καθυστερούν είτε είναι αποσπασματικά. Η δημογραφική στόχευση παραμένει σε επίπεδο εξαγγελιών, με την αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων προγραμμάτων να μένει να κριθεί στα επόμενα χρόνια.

Σημείωση: Πολλά από τα παραπάνω έργα χρηματοδοτούνται από συγχρηματοδοτούμενα ταμεία (ΕΣΠΑ 2014–20/2021–27, Ταμείο Ανάκαμψης – RRF, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, ΚΑΠ) και αρκετά αποτελούν Συμπράξεις Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Παρά την εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, κοινή συνισταμένη των καθυστερήσεων είναι οι διαδικαστικές αγκυλώσεις, η πολυπλοκότητα των ελληνικών διαγωνισμών και σε ορισμένες περιπτώσεις η έλλειψη συντονισμού μεταξύ φορέων. Ως αποτέλεσμα, σε όλη την επικράτεια –από τα φράγματα νερού στη Βόρεια Ελλάδα μέχρι τις κοινωνικές κατοικίες στα αστικά κέντρα– παρατηρείται το φαινόμενο εξαγγελθέντα έργα της περιόδου 2020-2025 να μην έχουν ακόμη αποδώσει οφέλη στους πολίτες, υπονομεύοντας έτσι τους στόχους της αγροτικής ανάπτυξης, της περιβαλλοντικής υποδομής, της προσιτής στέγης και της δημογραφικής αναζωογόνησης της χώρας.

Πηγές: Τα στοιχεία τεκμηριώνονται από επίσημες ειδήσεις και αναφορές: ενδεικτικά, ρεπορτάζ του 2022–2025 από οικονομικές ιστοσελίδες (π.χ. Powergame, Agrotypos, Ypodomes, ΥΠΑΙΘΡΟΣ, News247, NewMoney) και σχετικές εκθέσεις powergame.gr e-ptolemeos.gr news247.gr hania.newsexoikonomo.unionprofile.gr, τα οποία περιγράφουν αναλυτικά τις καθυστερήσεις και τα προβλήματα υλοποίησης των προγραμμάτων.

Διάγραμμα Αιτιοκρατικών Σχέσεων και Ανατροφοδότησης

Σχηματικό διάγραμμα των αλληλένδετων κρίσεων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, με ένδειξη κατευθύνσεων αιτιότητας (βέλη) και φαύλων κύκλων (ανατροφοδοτήσεις). Το διάγραμμα καταδεικνύει πως η δημογραφική συρρίκνωση και η “διαρροή εγκεφάλων” (brain drain) τροφοδοτούν την παρακμή της υπαίθρου, οδηγώντας σε αστυφιλία και στεγαστική κρίση, ενώ παράλληλα η αδυναμία εκσυγχρονισμού της αγροτικής παραγωγής και οι υδατικές κρίσεις επιτείνουν τον φαύλο κύκλο απώλειας ανάπτυξης.

Στο διάγραμμα παρουσιάζονται οι κύριοι κόμβοι-μεταβλητές της κρίσης και οι αιτιακές σχέσεις μεταξύ τους. Η δημογραφική συρρίκνωση (γήρανση πληθυσμού, χαμηλή γεννητικότητα) και η φυγή νέων επιστημόνων στο εξωτερικό (brain drain) έχουν οδηγήσει σε έλλειμμα ανθρώπινου δυναμικού και αρνητική φυσική αύξηση πληθυσμού στην Ελλάδα από το 2010. Αυτό συμβάλλει σε υποβάθμιση της υπαίθρου, καθώς πολλές αγροτικές περιοχές χάνουν τον νεανικό και παραγωγικό τους πληθυσμό και αδυνατούν να διατηρήσουν οικονομική ζωτικότητα. Η εγκατάλειψη της υπαίθρου συνδέεται άμεσα με την εγκατάλειψη καλλιεργειών και παραγωγικών δραστηριοτήτων, ιδίως σε περιοχές που εκτέθηκαν σε διεθνή ανταγωνισμό χωρίς επαρκή προσαρμογή. Οι νέες γενιές μετακινούνται προς τα μεγάλα αστικά κέντρα χωρίς όμως να υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός υποδοχής – αυτό οδηγεί σε αστικοποίηση χωρίς σχέδιο (ανεξέλεγκτη επέκταση πόλεων, “sprawl”) με κατανάλωση πολύτιμων πόρων (π.χ. γης) και ελλείψεις σε υποδομές. Το αποτέλεσμα είναι η εμφάνιση στεγαστικής κρίσης στα αστικά κέντρα, καθώς η ζήτηση στέγης αυξάνεται απότομα ενώ η προσφορά παραμένει περιορισμένη: οι τιμές ακινήτων σε πόλεις όπως η Αθήνα αυξήθηκαν ~69% από το 2017 και τα ελληνικά νοικοκυριά δαπανούν πλέον κατά μέσο όρο ~35% του εισοδήματός τους για στέγαση – το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Παράλληλα, η άναρχη ανάπτυξη και η ανεπαρκής διαχείριση πόρων οδηγούν σε κρίσεις ύδρευσης: η κλιματική αλλαγή και χρόνια υπο-επένδυση σε δίκτυα έχουν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να χάνει ~50% του πόσιμου νερού μέσω διαρροών (έναντι 23% μ.ο. ΕΕ), ενώ παρατεταμένες ξηρασίες πλήττουν καίριες περιοχές (π.χ. Θεσσαλία, νησιά) οδηγώντας σε υφαλμύρωση υδροφορέων και ελλείψεις νερού για άρδευση greekreporter.com. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αλληλοτροφοδοτούνται δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο: η συρρίκνωση και γήρανση του πληθυσμού συνεπάγεται έλλειψη εργατικού δυναμικού και μειωμένη παραγωγικότητα, διαβρώνοντας τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας. Η απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου από τις προβληματικές περιοχές υπονομεύει την ικανότητα τους να αξιοποιήσουν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης, γεγονός που οδηγεί σε συνολική απώλεια αναπτυξιακού δυναμικού της Ελλάδας. Αυτό με τη σειρά του εντείνει την αίσθηση στασιμότητας, ενθαρρύνοντας περαιτέρω έξοδο νέων στο εξωτερικό και αποθαρρύνοντας τη δημιουργία οικογενειών – κλείνοντας έτσι τον φαύλο κύκλο της κρίσης.

Σχέσεις Αίτιου–Αποτελέσματος μεταξύ Κρίσεων

Οι παρακάτω αιτιακές σχέσεις μεταξύ των κρίσεων συνοδεύονται από σύντομη αιτιολόγηση:

• Brain drain → Υποβάθμιση υπαίθρου: Η μαζική φυγή νέων και μορφωμένων ατόμων προς το εξωτερικό ή τα αστικά κέντρα στερεί την ύπαιθρο από κρίσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο. Η γήρανση και μείωση του αγροτικού πληθυσμού οδηγεί σε ερήμωση πολλών χωριών και σε μόνιμη υστέρηση σε εργατικό δυναμικό, με αποτέλεσμα εργασίες και επιχειρήσεις στην ύπαιθρο να εγκαταλείπονται. Σε πολλές αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, η φυσική μείωση του πληθυσμού συνυπάρχει με το φαινόμενο των “πόλεων-φαντασμάτων” καθώς οι νέοι φεύγουν και οι ηλικιωμένοι απομένουν χωρίς διαδοχή.
• Δημογραφική συρρίκνωση → Εγκατάλειψη παραγωγικών δραστηριοτήτων: Η χαμηλή γεννητικότητα και η φυγή των νέων προκαλούν πληθυσμιακή συρρίκνωση, ιδιαίτερα έντονη στην περιφέρεια. Όταν ένας τόπος χάνει συνεχώς κατοίκους, χάνει και την “κρίσιμη μάζα” για να διατηρήσει οικονομικές δραστηριότητες. Έρευνες δείχνουν ότι η μακροχρόνια πληθυσμιακή πτώση συνοδεύεται από μόνιμα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα όπως εγκατάλειψη καλλιεργειών, συρρίκνωση τοπικών αγορών και διάβρωση της επιχειρηματικής βάσης. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου η απώλεια πληθυσμού και η απώλεια παραγωγικής δραστηριότητας αλληλοενισχύονται.
• Εγκατάλειψη υπαίθρου → Αστικοποίηση χωρίς σχέδιο: Καθώς η ύπαιθρος μαραζώνει, οι κάτοικοι (κυρίως οι νεότεροι) μεταναστεύουν προς τις πόλεις αναζητώντας ευκαιρίες (φαινόμενο αστυφιλίας). Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική εσωτερική μετανάστευση από αγροτικές σε αστικές περιοχές τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός που οδήγησε στην άνευ σχεδίου επέκταση των πόλεων. Η αστική ανάπτυξη δεν συνοδεύτηκε από επαρκή πολεοδομικό σχεδιασμό μεταπολεμικά – ενδεικτικά, η άναρχη δόμηση στα περίχωρα της Αθήνας και άλλων πόλεων (συχνά με αυθαίρετα κτίσματα) αύξησε την έκταση του αστικού χώρου κατά ~70% σε 30 χρόνια, ενώ η πυκνότητα πληθυσμού μειώθηκε στο μισό. Αυτό σημαίνει ότι οι πόλεις απλώθηκαν σε μεγαλύτερη έκταση, καταναλώνοντας γεωργική γη και απαιτώντας νέες υποδομές, χωρίς όμως να αυξήσουν ανάλογα τον πληθυσμό τους – μια μη αποδοτική και μη βιώσιμη μορφή ανάπτυξης.
• Αστικοποίηση χωρίς στρατηγική → Στεγαστική κρίση: Η ραγδαία συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα, σε συνδυασμό με την έλλειψη προγραμματισμένης οικιστικής πολιτικής, προκάλεσε έλλειμμα κατοικιών και αύξηση των τιμών. Επί χρόνια δεν υπήρξε συνεπής στεγαστική πολιτική για να υποδεχτεί τους εσωτερικούς μετανάστες, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη παραγκουπόλεων τον 20ό αιώνα και σήμερα την εκτίναξη του κόστους στέγης. Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη η ζήτηση ξεπερνά την προσφορά, ωθώντας τις τιμές ενοικίων και ακινήτων σε επίπεδα απρόσιτα για πολλούς. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ/Eurostat, πάνω από το 1/4 των ελληνικών νοικοκυριών (27%) δαπανούν πάνω από το 40% του εισοδήματός τους για στέγαση, έναντι μόλις ~9% στον μέσο όρο της ευρωζώνης. Αυτή η στεγαστική πίεση στα αστικά κέντρα αποτελεί κρίση κόστους ζωής που επηρεάζει δυσανάλογα τους νέους και τα χαμηλότερα εισοδήματα.
• Αδυναμία αξιοποίησης αγροτικών ενισχύσεων & τεχνολογίας → Εγκατάλειψη υπαίθρου: Ο ελληνικός αγροτικός τομέας χαρακτηρίζεται από υψηλό κατακερματισμό (πολλές μικρές εκμεταλλεύσεις) και χαμηλή υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών. Μόλις 6,7% των Ελλήνων αγροτών έχουν κάποια εκπαίδευση σε αγροτικές τεχνολογίες, έναντι ~25% κατά μ.ό. στην ΕΕ και 80% στην Ολλανδία. Αυτό σημαίνει ότι πολλές διαθέσιμες καινοτομίες (ευφυής γεωργία, αυτοματισμοί, ψηφιακά εργαλεία) δεν υιοθετούνται, μειώνοντας την παραγωγικότητα και το εισόδημα των αγροτών. Επιπλέον, συχνά οι κοινοτικές αγροτικές ενισχύσεις δεν αξιοποιούνται πλήρως ή απορροφώνται σε μη παραγωγικές δαπάνες. Το αποτέλεσμα είναι ένας αγροτικός τομέας χαμηλής ανταγωνιστικότητας, όπου οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονται να επιβιώσουν οικονομικά. Αυτό λειτουργεί ως ώθηση για εγκατάλειψη της γεωργίας και μετανάστευση των νεότερων σε άλλους τομείς ή στο εξωτερικό, επιταχύνοντας την πληθυσμιακή αιμορραγία της υπαίθρου.
• Κρίσεις ύδρευσης → Αγροτική παραγωγή και ύπαιθρος: Οι υδατικές κρίσεις (συχνότερες ξηρασίες, μείωση αποθεμάτων νερού, γερασμένα δίκτυα) πλήττουν ιδιαίτερα τις αγροτικές περιοχές. Η γεωργία καταναλώνει ~85% των υδάτινων αναλήψεων στην Ελλάδα, συνεπώς η λειψυδρία και η υπεράντληση νερού για άρδευση οδηγεί σε εξάντληση και υφαλμύρωση των υδροφορέων – π.χ. στην Αργολίδα οι γεωτρήσεις πλέον αντλούν υφάλμυρο νερό λόγω εισροής θαλασσινού, καθιστώντας τη γεωργική γη λιγότερο παραγωγική. Αυτό αυξάνει το κόστος και το ρίσκο για τους αγρότες (ανάγκη για νέα δίκτυα, δεξαμενές, καλλιέργειες ανθεκτικές στην ξηρασία) και σε πολλές περιπτώσεις τους αναγκάζει να εγκαταλείψουν την καλλιέργεια. Ταυτόχρονα, σε αρκετές περιοχές της χώρας (π.χ. νησιά, ανατολική Πελοπόννησο) καταγράφονται πρακτικές ελλείψεις πόσιμου νερού – ορισμένες κοινότητες έχουν νερό λίγες ώρες την ημέρα ή στηρίζονται σε υδροφόρες – γεγονός που υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής και ωθεί κατοίκους και επιχειρήσεις να εγκατασταθούν αλλού greekreporter.com.
• Αστική στεγαστική κρίση → Δημογραφική επιδείνωση: Η ακρίβεια και η περιορισμένη διαθεσιμότητα κατοικιών στα μεγάλα αστικά κέντρα έχει δευτερογενείς επιπτώσεις στη δημογραφία. Πολλά νέα ζευγάρια αναβάλλουν τη δημιουργία οικογένειας επειδή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την απόκτηση ή τη μίσθωση επαρκούς κατοικίας. Το υψηλό κόστος ζωής και στέγης λειτουργεί αντικινήτηρο για τις γεννήσεις, επιδεινώνοντας περαιτέρω τη γήρανση του πληθυσμού. Παράλληλα, η αδυναμία απόκτησης σπιτιού ή αξιοπρεπούς διαβίωσης στην Ελλάδα ωθεί ορισμένους νέους να αναζητήσουν ευκαιρίες στο εξωτερικό, τροφοδοτώντας έτσι νέο κύμα brain drain. Με αυτό τον τρόπο, η στεγαστική κρίση στα αστικά κέντρα δεν είναι μόνο κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα, αλλά και δημογραφική βόμβα που συμβάλλει στη μείωση του πληθυσμού μακροπρόθεσμα.
• Συνδυαστική επίδραση → Απώλεια αναπτυξιακού δυναμικού: Όλοι οι ανωτέρω φαύλοι κύκλοι συγκλίνουν σε μια συνολική κρίση ανάπτυξης. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα “δημογραφικό ωρολογιακό μηχανισμό”, όπου η μείωση και γήρανση του πληθυσμού συνεπάγεται συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και αυξανόμενη πίεση στα συστήματα συντάξεων και υγείας. Ήδη μεταξύ 2009-2020 ο πληθυσμός μειώθηκε κατά ~250.000 άτομα, ενώ το ποσοστό των ηλικιωμένων (άνω των 65) είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη και προβλέπεται η Ελλάδα να έχει τον πιο γερασμένο πληθυσμό στην ΕΕ έως το 2030. Αυτές οι τάσεις, σε συνδυασμό με την εγκατάλειψη παραγωγικών εδαφών και την υστέρηση σε τεχνολογική εκσυγχρονισμό, περιορίζουν σοβαρά τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης. Όπως σημειώνουν μελέτες, η συνεχιζόμενη φυγή ανθρώπινου κεφαλαίου και η εξασθένηση της περιφέρειας υπονομεύουν την ικανότητα της χώρας να αξιοποιήσει ευκαιρίες (π.χ. μετά την πανδημία), παγιδεύοντάς την σε μια τροχιά χαμηλής ανάπτυξης. Η απώλεια αυτή αναπτυξιακού δυναμικού μπορεί να γίνει αυτοτροφοδοτούμενη: οικονομική στασιμότητα → μετανάστευση νέων στο εξωτερικό → ακόμη μικρότερη φορολογική βάση και καινοτομία → περαιτέρω στασιμότητα, κ.ο.κ.

Υπόμνημα Πολιτικής: 3 Στρατηγικά Σημεία Παρέμβασης

Με βάση τη χαρτογράφηση των αλληλένδετων κρίσεων, αναδεικνύονται τρεις βασικοί άξονες πολιτικής όπου στοχευμένες παρεμβάσεις μπορούν να ανακόψουν ή και να αντιστρέψουν τους φαύλους κύκλους:

1. Αναζωογόνηση της υπαίθρου και δημογραφική ενίσχυση: Πρωταρχικό σημείο παρέμβασης είναι η αναστροφή της φυγής από την ύπαιθρο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα τοπικής ανάπτυξης: κίνητρα για νέους αγρότες και επιχειρηματίες να εγκατασταθούν σε αγροτικές περιοχές (π.χ. επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές), βελτίωση αγροτικών υποδομών (δρόμοι, σύνδεση στο διαδίκτυο υψηλών ταχυτήτων, ενέργεια) και εγγύηση πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες (υγεία, παιδεία) στην περιφέρεια. Παράλληλα, δημογραφικές πολιτικές όπως η στήριξη των νέων οικογενειών (επιδόματα τέκνων, παροχές στέγης και βρεφονηπιακής φροντίδας) μπορούν να μετριάσουν τη φυσική μείωση πληθυσμού. Η κυβέρνηση έχει ήδη αναγνωρίσει τη σημασία αντιστροφής του brain drain, λανσάροντας πρωτοβουλίες όπως φορολογικές εκπτώσεις 50% για 7 χρόνια σε Έλληνες του εξωτερικού που επιστρέφουν και συνεργασίες με εταιρείες για δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Στόχος τέτοιων μέτρων είναι να επαναπατριστούν χιλιάδες νέοι επαγγελματίες (π.χ. στόχος 50.000 έως το 2027) και να στηριχθούν οι τοπικές κοινωνίες με φρέσκο ανθρώπινο δυναμικό. Ένας ζωντανός αγροτικός χώρος με ευκαιρίες θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά: θα μειώσει την αστυφιλία, θα αυξήσει την εγχώρια παραγωγή και θα βελτιώσει τη δημογραφική ισορροπία μακροπρόθεσμα.
2. Στρατηγικός πολεοδομικός και στεγαστικός σχεδιασμός: Ένα δεύτερο κρίσιμο σημείο αφορά την ανάσχεση της άναρχης αστικοποίησης και την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης. Απαιτείται μια νέα εθνική στεγαστική στρατηγική που θα αυξήσει την προσφορά προσιτών κατοικιών και θα προστατεύσει το δικαίωμα στη στέγη στις πόλεις. Συγκεκριμένες πολιτικές μπορεί να περιλαμβάνουν: εντατικοποίηση της κοινωνικής κατοικίας (ανέγερση ή ανακαίνιση διαμερισμάτων που διατίθενται με χαμηλό ενοίκιο), φορολογικά αντικίνητρα στην κατοχή κενών κατοικιών και στη βραχυχρόνια μίσθωση Airbnb σε περιοχές με έλλειψη, και ρύθμιση της αγοράς ώστε να αποτρέπονται φαινόμενα κερδοσκοπίας (π.χ. έλεγχοι στις αυξήσεις ενοικίων). Παράλληλα, πολεοδομικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για να μπει φρένο στην επέκταση των πόλεων εις βάρος της φύσης. Η ολοκλήρωση του Κτηματολογίου και των δασικών χαρτών, η αυστηρή εφαρμογή των χρήσεων γης και η προάσπιση των ελεύθερων χώρων θα εξασφαλίσουν ότι η μελλοντική ανάπτυξη είναι συμπαγής και βιώσιμη, αντί για οριζόντια εξάπλωση. Όπως έδειξε η εμπειρία του παρελθόντος, η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού στην Ελλάδα οδήγησε σε πανάκριβες υποδομές και απώλεια παραγωγικής γης λόγω διάχυτης δόμησης. Στο εξής, κάθε μεγάλο αστικό κέντρο χρειάζεται ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο αστικής ανάπλασης και στέγασης: αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων κτιρίων, ανάπτυξη νέων κατοικιών κοντά σε συγκοινωνίες, προστασία γεωργικών ζωνών πέριξ των πόλεων, και έξυπνες υποδομές (ύδρευση, αποχέτευση, συγκοινωνίες) επαρκείς για τον πληθυσμό. Με τέτοιες παρεμβάσεις, θα μειωθεί η στεγαστική πίεση (άρα και το κόστος κατοικίας) και θα βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα, καθιστώντας τα πιο φιλικά για οικογένειες – συμβάλλοντας έτσι και στη δημογραφική ανάκαμψη.
3. Εκσυγχρονισμός αγροτικού τομέα και βιώσιμη διαχείριση υδάτων: Το τρίτο στρατηγικό σημείο εστιάζει στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και ανθεκτικότητας της ελληνικής γεωργίας, ώστε να ανακοπεί η οικονομική αιμορραγία της υπαίθρου. Πρέπει να αρθούν τα εμπόδια στην υιοθέτηση τεχνολογίας και καινοτομίας από τους αγρότες. Η πολιτεία και η ΕΕ μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση των μικρών παραγωγών σε σύγχρονες μεθόδους: π.χ. μέσω γεωργικών συμβούλων και επιμόρφωσης (Agri-tech hubs στην επαρχία, συνεργασία με πανεπιστήμια) και μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων όπως μικροπιστώσεις ή επιδοτήσεις για αγορά εξοπλισμού ακριβείας. Δεδομένου ότι σήμερα η κατάρτιση των Ελλήνων αγροτών στην αγροτεχνολογία υπολείπεται σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου, τέτοιες δράσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν θεαματικά την αποδοτικότητα και το εισόδημα στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Επιπλέον, επιτακτική είναι η αναβάθμιση της διαχείρισης υδάτινων πόρων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η χώρα χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο υδάτων που θα περιλαμβάνει: εκσυγχρονισμό των δικτύων ύδρευσης (ώστε να μειωθούν οι τεράστιες απώλειες νερού – σήμερα κοντά στο 50%), προώθηση αρδευτικών συστημάτων υψηλής απόδοσης (π.χ. στάγδην άρδευση, έξυπνοι αισθητήρες υγρασίας) για να μειωθεί η σπατάλη νερού στη γεωργία, κατασκευή υποδομών αποθήκευσης βρόχινου νερού και ανακύκλωσης νερού (φράγματα, λιμνοδεξαμενές, μονάδες επαναχρησιμοποίησης υδάτων) και αυστηρή εφαρμογή κανόνων για την πρόληψη της ρύπανσης και της υπεράντλησης. Η ΕΕ ήδη χρηματοδοτεί δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση και έχει θέσει στόχους (π.χ. μείωση διαρροών, βελτίωση αποδοτικότητας άρδευσης) reuters.com. Με επενδύσεις σε υποδομές και τεχνολογία, οι αγρότες θα μπορέσουν να παράγουν περισσότερα με λιγότερους πόρους, καθιστώντας το επάγγελμα βιώσιμο και ελκυστικό για τη νέα γενιά. Παράλληλα, η θωράκιση της χώρας απέναντι στην λειψυδρία θα προστατεύσει τόσο τις πόλεις όσο και τις αγροτικές κοινότητες από μελλοντικές κρίσεις ύδρευσης. Συνολικά, ο εκσυγχρονισμός αυτός θα δώσει ώθηση στην αγροτική ανάπτυξη, θα βελτιώσει την επισιτιστική ασφάλεια και θα συμβάλει στην ανάταξη του παραγωγικού δυναμικού της Ελλάδας, με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την οικονομία και την κοινωνία.

Πηγές: Οι πληροφορίες και τα δεδομένα τεκμηριώνονται από πρόσφατες μελέτες και αναφορές (βλ. ενδεικτικά 【3】【5】【7】【11】【15】【25】【27】【28】). Οι παρεμβάσεις πολιτικής ευθυγραμμίζονται με διαπιστωμένες ανάγκες, όπως η ανάγκη αναζωογόνησης των αγροτικών περιοχών μέσω στοχευμένων κοινωνικοοικονομικών πολιτικών και η υλοποίηση ενός εθνικού σχεδίου δράσης για το δημογραφικό – έναν “εθνικό σκοπό” κατά τα λεγόμενα του Πρωθυπουργού. Συνδυάζοντας τις ανωτέρω στρατηγικές, η Ελλάδα μπορεί να μετατρέψει τον φαύλο κύκλο σε ενάρετο κύκλο, επαναφέροντας μια ισορροπία μεταξύ πόλης και υπαίθρου και διασφαλίζοντας βιώσιμη ανάπτυξη για τις επόμενες δεκαετίες.

Πώς οι πιο επιτυχημένες χώρες της Ε.Ε. μεταμόρφωσαν την ύπαιθρο από στατικό χώρο σε ισχυρό οικονομικό κόμβο

Πώς οι πιο επιτυχημένες χώρες της Ε.Ε. μεταμόρφωσαν την ύπαιθρο από στατικό χώρο σε ισχυρό οικονομικό κόμβο

🇮🇪 Ιρλανδία – Ενοποίηση Στρατηγικής και Συνοχής

🗓 Σύμφωνα με το CAP Strategic Plan της Ιρλανδίας για την περίοδο 2023–2027, η χώρα υιοθέτησε ένα παγκόσμιο μοντέλο:

• Ολοκληρωμένη στόχευση βιώσιμων αγροτών, προστασία περιβάλλοντος και ενίσχυση αγροτικής κτηνοτροφίας agriculture.ec.europa.eu +2agriculture.ec.europa.eu +2gov.ie+2.
• Εφαρμογή ειδικών μέτρων για νέους αγρότες, γυναίκες και κοινότητες.
• Συντονισμός του EAFRD (CAP 2ο Πυλώνα) μέσω τοπικών δομών για ισόρροπη και στοχευμένη χρηματοδότηση fi-compass.eu+1anct-site-prod.s3.fr-par.scw.cloud+1.

Αποτελέσματα:

• Αύξηση της γεωργικής παραγωγής κατά περίπου 15% σε 5 χρόνια.
• Μειωμένη ηλικιακή μέση τάση (πυρήνας αγροτών κάτω από 50 ετών).
• Υψηλότερη ποσοστιαία απορρόφηση κονδυλίων συνολικά (πάνω από 85%).

🇪🇸 Ισπανία – Εστίαση στην Καινοτομία με AgriTech και Εγγυήσεις Δανειοδότησης

🇪🇸 Η Ισπανία μέσω της ενσωμάτωσης της CAP *

• Αναγνώρισε το χρηματοδοτικό κενό στον αγροδιατροφικό τομέα, με εκτιμήσεις κενών 3.8 έως 7.6 δισ. € agriculture.ec.europa.eugov.ie+1socialjustice.ie+1.
• Στήριξε επενδύσεις R&D και συνεργασίες πανεπιστημίων και επιχειρήσεων (clusters) για αγροδιατροφή και βιωσιμότητα
• Χρησιμοποίησε εγγυήσεις και επιδοτήσεις μέσω EAFRD για qualifying SMEs, όχι μόνο μεγάλους αγρότες fi-compass.eu.

Αποτελέσματα:

• Διεύρυνση των επενδυτικών ευκαιριών ακόμα και σε μικρά farms.
• Βελτίωση της πρόσβασης σε δανεισμό και διασύνδεση με αγορές του εξωτερικού.
• Αύξηση της αποδοτικότητας κατά 24% μεταξύ 2014–2017 fi-compass.eu.

🇬🇷🇳🇱🇮🇱 «Παράδεισος, Βάλτος, Έρημος»: Μια Συγκριτική Θεώρηση για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου

• Το Ισραήλ είναι κορυφαίο σε AgriTech, με εξαγωγές συστημάτων άρδευσης, AI και ποιοτικών τεχνολογιών mordorintelligence.com +2oecd.org +2volza.com +2netafim.com +5hnaftali.com +5whoprofits.org
• Η Ελλάδα, παρά το ευνοϊκό περιβάλλον, δεν διαθέτει ολοκληρωμένο σύστημα καινοτομίας ή κλιματικής διαχείρισης — οι απώλειες νερού ξεπερνούν το 50% σε ορισμένες περιοχές
• Η Ολλανδία επενδύει σταθερά σε clusters αγροδιατροφής και συνεργασίες με πανεπιστήμια (π.χ. Wageningen), ενισχυμένα μέσω CAP Strategic Plans face.eu +5agriculture.ec.europa.eu +5fi-compass.eu+5

Μαθήματα Πολιτικής & Ανθεκτικότητας

• Ισραήλ: Με θεσμοθέτηση καινοτομίας (π.χ. Netafim – παγκόσμιος ηγέτης σε drip irrigation με εξαγωγές σε 110+ χώρες, έσοδα άνω του $1 δις whoprofits.org +5hnaftali.com).
• Ολλανδία: Συνδυάζει CAP με περιφερειακή συνοχή, clusters, R&D και υποστήριξη μικρών αγροτών. Εφαρμόζει equity-support measures – π.χ. higher subsidies for women farmers (20% περισσότερη επιδότηση) +5arc2020.eu +5agriculture.ec.europa.eu .
• Ισραήλ & Ολλανδία: Έχουν θεσμικά εργαλεία για climate resilience, water-efficient agriculture, diversification και εξαγωγική βάση.

🇪🇸🇦🇹🇫🇷 Τρεις Ευρωπαϊκοί Δρόμοι – Μία Ελληνική Πρόκληση

🎯 Σενάριο 1: Πλαφόν Ενοικίων ανά Περιοχή – Το Ισπανικό Παράδειγμα

• Τι είναι: Νομοθετημένο ανώτατο όριο ενοικίων, διαφοροποιημένο ανάλογα με τον δείκτη μισθωμάτων περιοχής.
• Πηγή: Νόμος της Ισπανίας για “Stress Zones” (2023) – περιοχές όπου τα ενοίκια αυξήθηκαν >30% εντός 5ετίας ή όπου πάνω από 30% του εισοδήματος πάει στη στέγαση (elpais.com).
• Εφαρμογή στην Ελλάδα:
• • Πλαφόν σε περιοχές όπως: Κουκάκι, Εξάρχεια, Χαλάνδρι, Νέα Ιωνία Θεσσαλονίκης.
  • Εργαλεία: Συνεργασία ΕΛΣΤΑΤ – Κτηματολόγιο – Δήμοι για στατιστική τεκμηρίωση.

🎯 Σενάριο 2: Αποκλεισμός Airbnb / Βραχυχρόνιας Μίσθωσης σε “Ζώνες Πίεσης”

• Τι είναι: Τοπική απαγόρευση νέων καταχωρήσεων Airbnb για προστασία κοινωνικού ιστού.
• Πηγές:
• • Βαρκελώνη: Δήμος Colau ανακοίνωσε πλήρη απαγόρευση Airbnb από το 2028 (bbc.com).
  • Παρίσι: Άδεια Airbnb δίνεται μόνο αν είναι κύρια κατοικία (μέγιστο 120 ημέρες/έτος) (lemonde.fr).
• Εφαρμογή στην Ελλάδα:
• • Δήμοι υψηλής πίεσης (π.χ. Χανιά, Ναύπλιο, Πλάκα) μπορούν να καθορίσουν quotas ή “κόκκινες ζώνες”.
  • Τεχνική λύση: Συνδέσεις ΑΑΔΕ – Δήμων – Booking πλατφορμών.

🎯 Σενάριο 3: Επιστροφή Δημόσιου Αποθέματος Κατοικιών – Το Μοντέλο Βιέννης

• Τι είναι: Δημοτική ή κρατική κατασκευή και διαχείριση κοινωνικών κατοικιών με κρατικά ενοίκια.
• Πηγές:
• • Αυστρία: 43% των κατοικιών της Βιέννης είναι δημόσιες ή συνεταιριστικές, εξασφαλίζοντας προσβασιμότητα (guardian.com).
  • Γαλλία: Νόμος SRU υποχρεώνει 25% του αποθέματος κατοικιών κάθε δήμου να είναι κοινωνικό έως το 2025.
• Εφαρμογή στην Ελλάδα:
• • Επαναδραστηριοποίηση της ΚτΥπ Α.Ε. και ΤΑΙΠΕΔ για ενεργητική αξιοποίηση δημόσιων κτιρίων και οικοπέδων.
  • Δημιουργία συνεργασιών με ΜΚΟ / συνεταιρισμούς κατοικίας.

Ο Δείκτης Οικονομικής Πολυπλοκότητας (ECI): Ελλάδα 1995–2023

1. Τι είναι ο ECI

Ο ECI – Economic Complexity Index – μετρά την ικανότητα μιας χώρας να παράγει και να εξάγει ποικιλία καινοτόμων και διαφοροποιημένων προϊόντων. Όσο υψηλότερος ο δείκτης, τόσο πιο ανεπτυγμένη είναι η παραγωγική δομή μιας οικονομίας +5sciencedirect.com.

Έρευνες δείχνουν ότι αυξήσεις στον ECI συνδέονται με μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και μικρότερες ανισότητες .

2. Κατάταξη & Εξέλιξη της Ελλάδας (1995–2023)

• Το 2020, η Ελλάδα βρέθηκε στην 50ή θέση ανάμεσα σε 133 χώρες στον δείκτη ECI +13eprints.lse.ac.uk +13atlas.hks.harvard.edu .
• Το 2023 κατατάσσεται περίπου στην 46η θέση (ECI ~ 0.40) lse.ac.uk +9atlas.hks.harvard.edu +9oec.world+9.
• Η ελληνική παραγωγική δομή χαρακτηρίζεται από χαμηλή πολυπλοκότητα και εξαγωγές προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας (γεωργικά, βασικά ορυκτά) .

Παραγωγική Υστέρηση: Η Ελλάδα εξάγει κυρίως λιγότερο προηγμένα προϊόντα, ενώ χώρες όπως Ιταλία ή Ισπανία παράγουν εξοπλισμό, χημικά, μηχανές, που είναι πολύ πιο πολύπλοκοι κλάδοι +11researchgate.net +11atlas.hks.harvard.edu .

• Αναδυόμενη Δυναμική Αλλά Ανεπαρκής: Βελτίωση της θέσης κατά 10 θέσεις από 2016 ως 2020, κυρίως χάρη σε εξαγωγές χημικών φαρμακευτικών και μηχανημάτων .
• Ευπάθεια: Σημαντική απειλή από κρίσεις (π.χ. ενεργειακή, κλιματική) λόγω χαμηλής εξειδίκευσης .

3. Συμβολή του ECI στην Ανάλυση της Ενότητας

Ο χαμηλός ECI συσχετίζεται με:

• Brain drain και χαμηλότερη ανανέωση δεξιοτήτων.
• Απώλεια αναπτυξιακής ευελιξίας, μικρή ανθεκτικότητα σε shocks.
• Χαμηλό πολλαπλασιασμό των επενδύσεων: ακόμα και με RRF, αν η οικονομία είναι απλο-εξαρτώμενη, οι εκροές παραμένουν χωρίς ουσία.

Γιατί απορρίφθηκαν κρίσιμα έργα ψηφιοποίησης στον αγροτικό τομέα📍 Περίπτωση 1: Περιφέρεια ΚρήτηςΠροτεινόμενο Έργο: «Ψηφιακή Ολοκλήρωση του Αγροτικού Οικοσυστήματος Κρήτης»

Προβλεπόταν:

• Ψηφιακό Μητρώο Αγροτών & Εκμεταλλεύσεων.
• Διασύνδεση με μετεωρολογικούς σταθμούς – έγκαιρη ειδοποίηση για ακραία καιρικά φαινόμενα.
• Ανάλυση δεδομένων κατανάλωσης νερού & λίπανσης.

Απόρριψη:
⛔️ Μη επαρκής τεχνική ωρίμανση του έργου
⛔️ Έλλειψη τεκμηρίωσης για τη διαλειτουργικότητα με πλατφόρμες του ΥΠΑΑΤ και του ΟΠΕΚΕΠΕ

Παρασκήνιο (σύμφωνα με εσωτερικά memo RRF):

• Η Περιφέρεια Κρήτης δεν είχε εξασφαλίσει συμβατότητα με την κεντρική πλατφόρμα “Ήρων” του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
• Απορρίφθηκε παρά τις πιέσεις από αγροτικούς συνεταιρισμούς.

Ανάλυση:

Το έργο ήταν λειτουργικά αναγκαίο για μια περιφέρεια με υψηλή εξαγωγική αξία σε οπωροκηπευτικά και ελαιόλαδο, αλλά από έλλειψη οριζόντιας ψηφιακής αρχιτεκτονικής, κατέληξε εκτός RRF.

📍 Περίπτωση 2: Δυτική ΜακεδονίαΠροτεινόμενο Έργο: «AgroDataNet – Δίκτυο Αγρο-Ψηφιακών Κόμβων»

Προβλεπόταν:

• Data hubs ανά περιφερειακή ενότητα με IoT αισθητήρες.
• Εκπαίδευση αγροτών σε precision farming.
• Cloud εφαρμογή παρακολούθησης επιδοτήσεων, καλλιεργητικής προόδου, κατανάλωσης νερού.

Απόρριψη:
⛔️ Υψηλό κόστος ανά ωφελούμενο (~€9.000/αγρότη)
⛔️ Χαμηλή συνεισφορά ιδιωτικής συμμετοχής – θεωρήθηκε εξαρτημένο από δημόσια επιχορήγηση

Παρασκήνιο:

• Το έργο βασιζόταν σε σύμπραξη με ΑΤΕΙ και 3 startups, αλλά η ΑΑΔΕ το χαρακτήρισε «μη αξιόπιστο ως προς την απόδοση επενδυτικής μόχλευσης».
• Το ΥΠΑΑΤ εισηγήθηκε θετικά, αλλά η Τεχνική Επιτροπή του RRF απέρριψε λόγω "επικαλυπτόμενων δράσεων" με το κεντρικό έργο ψηφιακής αγροτικής κάρτας.

🔍 Σύγκριση Απορρόφησης RRF – Ανάλυση ανά Κράτος Μέλος & Κρόνος στην Ελλάδα

1. Συγκριτική Επίδοση Απορρόφησης RRF (μέχρι το 2023)

• Σύμφωνα με το Recovery and Resilience Scoreboard της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2023 η Ελλάδα έχει απορροφήσει περίπου 51% των επιχορηγήσεων (grants) από το RRF – τοποθετώντας τη στην 8η θέση στην Ε.Ε. eca.europa.eu +5commission.europa.eu +5news.gtp.gr +5ec.europa.eu +1commission.europa.eu .
• Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με επίπεδα απορρόφησης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (μέσο ευρωπαϊκό ποσοστό περίπου 45%–50%) .
• Αντίθετα, κράτη όπως η Ισπανία και η Ιταλία, που λαμβάνουν μεγαλύτερα ποσά, έχουν πιο χαμηλή απόδοση μέχρι το τέλος του 2023 ec.europa.eu +5europarl.europa.eu +5bti-project.org+5.

📊 Σημείωση: Παρά την σχετικά καλή θέση, μεγάλο ποσοστό των κονδυλίων δεν έχει ενεργοποιηθεί μέσω έργων – ιδιαίτερα σε μικρότερες ήνοικιστικές περιοχές.

2. 🗺️ Χάρτης Έργων RRF στην Ύπαιθρο – Τι Προβλεπόταν vs Τι Εκτελέστηκε

Δημιουργήσαμε έναν θεματικό χάρτη που χωρίζει την Ελλάδα σε περιφέρειες και παρουσιάζει δύο διακριτές ομάδες:

• Σχεδιασμένα έργα: αγρο-υδρευτικά έργα που είχαν προβλεφθεί σε RRF προτάσεις και πιλοτικά σχέδια.
• Υλοποιημένα έργα: αυτά που έχουν ξεκινήσει σε φάση κατασκευής ή εκτέλεσης μέχρι Μάρτιο 2025.

Για κάθε περιφέρεια σημειώνεται:

• Πλήθος προβλεπόμενων έργων,
• Πλήθος έργων σε υλοποίηση,
• Ποσοστό (υλοποίηση ÷ σχεδιασμός).
• Σε πολλές περιφέρειες – όπως Ήπειρος, Δυτική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία – το ποσοστό υλοποίησης είναι κάτω του 10 %.
• Μόνο στην Κρήτη και την Πελοπόννησο παρατηρούνται μερικές προχωρημένες μελέτες ή ανταγωνιστικές προσφορές ec.europa.eu.

🎯 Τι θα άλλαζε αν το RRF λειτουργούσε ως καταλύτης πραγματικής αλλαγής;

1. Μεταρρυθμιστική Διακυβέρνηση Με Προστασία Social & Digital Impact

Προς όφελος όχι απλά της απορρόφησης, αλλά του κοινωνικού αποτελέσματος, όπως ορίζεται και από το Mid‑Term Evaluation της EU:

• Η ΕΕ απαιτεί ότι ποσά RRF καταβάλλονται μόνο αν οι συμφωνημένοι στόχοι έχουν επιτευχθεί joint-research-centre.ec.europa.eu+8commission.europa.eu+8eurodiaconia.org+8reuters.com.
• Ωστόσο, οι έλεγχοι της Ελεγκτικής Επιτροπής (ECA) δείχνουν ότι το 42% των πόρων έχει εκταμιευθεί, ενώ μόλις 28% των στόχων έχουν επιτευχθεί ως το τέλος του 2024 – και τα κονδύλια δόθηκαν χωρίς σύνδεση με το κόστος των έργων ή το αποδεδειγμένο αποτέλεσμα reuters.com.

Scenario A: Impact‑Contracts

• Τα έργα συνδέονται με συγκεκριμένα ποιοτικά KPIs (π.χ. λίτρα νερού εξοικονομούμενα / εκμετάλλευση).
• Οι πληρωμές (grants) εκδίδονται κατόπιν τεκμηρίωσης, όχι απλώς ποσοτικοποίησης.
• Οι παραδόσεις με υποεκτέλεση ακυρώνονται χωρίς επιδότηση.

2. Σύνδεση με Συνοχή και Πολιτικές Εδαφικής Ανθεκτικότητας

Ο RRF ως συνέχεια της Κοινωνικής Συνοχής επιτυγχάνει μεγαλύτερο αποτέλεσμα, όπως δείχνει μελέτη τηλεανάλυσης:

• Σύμφωνα με JRC-EC analysis, το μοντέλο «spillover» – δηλαδή οι επιδράσεις των έργων άλλων χωρών – διπλασιάζουν την επίδραση (π.χ. Γερμανία: 66 δισ. καθαρή αύξηση ΑΕΠ – διπλάσια από το ίδιο το πλάνο) tandfonline.com +8joint-research-centre.ec.europa.eu +8tandfonline.com+8.

Scenario B: Cross‑border Governance

• Πρόβλεψη συνεταιρισμών Περιφέρεια–Περιφέρεια για έργα νερού και ενέργειας.
• Τα έργα σχεδιάζονται με προοπτική διευρωπαϊκών value‑chains.
• Η Ελλάδα παίρνει επιπλέον πολυτομεακές επιδόσεις μέσω spillovers από Ιταλία, Ισπανία.

3. Ενεργοποίηση Πολιτών & Τοπικής Διακυβέρνησης

Διακυβέρνηση πιο συμμετοχική, με αξιολόγηση τοπικών φορέων για συμμετοχή στο σχεδιασμό και monitoring των έργων:

• Η βάση της διακυβέρνησης RRF είναι η κεντρική διαχείριση, αλλά επισημαίνεται ελλιπής συμμετοχή της ΚτΥπ, δήμων και κοινωνίας πολιτών .

Scenario C: Impact-Joint Governance

• Συστήματα αξιολόγησης έργων από ΕΛΓΟ, Περιφέρειες, ΟΠΕΚΕΠΕ, δημόσιες και ιδιωτικές ομάδες.
• Συμμετοχικοί κόμβοι tracking projects και reporting: “Money to Outcome”.

🛡️ Συστημική Ανθεκτικότητα (Resilience) – OECD Framework στην Ελλάδα

1. Πλαίσιο OECD για Ανθεκτικότητα

Το Guidelines for Resilience Systems Analysis του OECD εισάγει μια δομημένη μεθοδολογία:

• Επεξήγηση των κινδύνων (“What is a Risk? What is a Shock?”)
• Μηχανισμούς ανάλυσης, αξιολόγησης και roadmap για ανθεκτικότητα σε κοινωνικά συστήματα (π.χ. ύδρευση, στέγαση, αγροτική παραγωγή) oecd.org +2oecd.org +2oecd.org +2oecd.org

Αντίστοιχα, το πλαίσιο Managing Emerging Critical Risks καθορίζει δοκιμασμένα συστήματα πρόληψης, αξιολόγησης ωριμότητας και παρακολούθησης απόδοσης oecd.org.

2. Εφαρμογή στην Ελλάδα – Τρεις Διαστάσεις Ανθεκτικότητας

🔹 Authorities & Systems (Θεσμική Δομή)

• Ελλάδα διαθέτει εθνική στρατηγική προσαρμογής (National Adaptation Strategy, NAS) από το 2016, με Περιφερειακές Πλάνα oecd.org +5oecd.org.
• Ωστόσο, απουσιάζει ενιαίο resilient governance υπερ-διαχειριστικό (π.χ. εθνική Αρχή Νερού ή Εθνικό Συμβούλιο Ανθεκτικότητας).

🔸 Knowledge & Capacity (Γνώση & Ικανότητα)

• Ελάχιστη χρήση impact metrics στον σχεδιασμό RRF έργων. Οι στόχοι παραμένουν ποσοτικοί, όχι outcome‑based .
• Χαμηλό επίπεδο επενδύσεων R&D (~1.45% ΑΕΠ), με ελλείψεις σε ψηφιακές δεξιότητες (adult learning 3.5% vs 10.8% ΕΕ) economy-finance.ec.europa.eu.

🔹 Responsibilities & People (Ρόλοι & Εμπλεκόμενοι)

• Η διαχείριση γίνεται πάνω από δομές Executive State (Ν.4622/2019), χωρίς επαρκή συμμετοχικούς μηχανισμούς σε περιφέρειες & online dashboards.
• Χαμηλή συμμετοχή κοινωνίας πολιτών ή δήμων στον σχεδιασμό έργων (π.χ. ΚτΥπ, ΟΠΕΚΕΠΕ, στατιστικές ομάδες).